Γιῶργος Βαλσάμης, Ἅγια Νύχτα (Silent Night)

Σημείωση: οἱ ἀπόψεις ποὺ διατυπώνονται στὰ κείμενα τῶν καθηγητῶν ἐκφράζουν τοὺς συγγραφεῖς, δὲν ἐκπροσωποῦν ἀπαραιτήτως τὴν σχολικὴ μονάδα συνολικά.

Ἡ Ἅγια Νύχτα, στὴ γερμανικὴ εἴτε στὴν ἀγγλικὴ ἐκδοχή, δὲν ὑστερεῖ καθόλου, γιὰ παράδειγμα, ἀπὸ τὸν ὕμνο τοῦ ἅγιου Γρηγόριου τοῦ Θεολόγου, Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε… Στὴν ‘ἑλληνικὴ’ ἐκδοχὴ ὅμως ἐπικρατεῖ ρηχότητα.

Οἱ ‘μεταφραστὲς’ δὲν ἀπομακρύνθηκαν ἁπλῶς ἀλλὰ διατήρησαν ἀσήμαντες ἐπαφές, ὥστε καὶ μόνο ὅτι μέσῳ τῆς δικῆς τους ‘μετάφρασης’ τραγουδᾶμε τὸ ἀξιόλογο αὐτὸ ποίημα, ἀποδεικνύει προβληματικὴ τὴν εὐαισθησία μας.

Ἂς διαβάσουμε τὴν ἀγγλικὴ ἐκδοχή, τὶς γνωστὲς πρῶτες στροφές. (Ὅποιος θέλει ἂς ἀναζητήσει τὴν ἑρμηνεία τῆς παιδικῆς χορωδίας τῆς Βιέννης — ἐκείνη μὲ τὴν συνεργασία τῆς Συμφωνικῆς τοῦ Λονδίνου [1992], ἰδιαιτέρως ὑποβλητική, μὲ πρωτότυπη ἐνορχήστρωση, καὶ συνδυάζοντας σολίστα καὶ χορωδία).

Στὴν πρώτη στροφὴ ἀναδεικνύεται ὁ χῶρος τῆς Γέννησης. Ὄχι ἀφῃρημένα στὴ νυχτερινὴ σιωπή, ἀλλὰ σὲ μιὰ συγκεκριμένη Νύχτα, μὲ μιὰ ἰδιαίτερη Ἡσυχία. Ἐδῶ ἀναγνωρίζεται ἡ οὐσία καὶ τὸ θεμέλιο τῆς ἁγιότητας, ὅταν τὸ Σύμπαν αἰωρεῖται ἤρεμο, ὅλα εἶναι φωτεινά, συγκεντρωμένα γύρω ἀπὸ τὴν Παρθένο καὶ τὸ Παιδί, ποὺ μὲ τὸν ὕπνο Του μετα­φέρει στὸν κόσμο μας τὴν Οὐράνια Γαλήνη, τὸν ‘χῶρο’ τῆς ἁπαλῆς καὶ τρυφερῆς θείας φύσης.

Ἂς προσεχθεῖ ὅτι τὸ πρωτότυπο infant, προερχόμενο ἀπὸ τὰ λατινικὰ (in+for) σημαίνει τὸ σιωπηλό, εἶναι τὸ παιδὶ στοὺς πρώτους μῆνες, ὅταν ἀκόμη δὲν μιλάει, ὥστε πιθανὴ ἀπόδοσή του ὡς βρέφους δὲν θὰ ἱκανοποιοῦσε, ἐνῶ ἀκόμη ἀνεπαρκέστερο εἶναι τὸ ‘μωρό,’ κ.τ.ὅ. Τὸ νήπιο ταιριάζει ἐτυμολογικά, ὅμως ἡ χρήση τῆς λέξης ἤδη στὸν Ὅμηρο τῆς ἔχει προσδώσει ἕνα αἴσθημα ποὺ τὴν φέρει πιὸ κοντὰ στὸ μωρό.

Ἡ δεύτερη στροφὴ (ὅπως κάθε ἑπόμενη) ἀρχίζει μὲ ἐπίκληση τῆς ἀρχικῆς Σιωπῆς, τῆς Ἥσυχης Νύχτας καὶ ὑπερκόσμιας Εἰρήνης καὶ Φωτεινότητας, προσθέ­τοντας τὰ πρόσωπα τῶν ποιμένων, οἱ ὁποῖοι παρίστανται μὲ δέος στὸν Κύκλο ὅλων τῶν πραγμάτων ποὺ ἔχουν σταθεῖ γύρω ἀπὸ τὴν Γέννηση.

Ἡ Σιωπὴ ἑνώνεται μὲ τὸν ἦχο ὅταν ἀρχίζουν νὰ ἀκούγονται οἱ δόξες τῶν Ἀγγέλων, ποταμὸς δοξολογίας ἀπὸ ψηλά, εἰσάγοντας στὸν κόσμο Ἐκεῖνον ποὺ δὲν ἀποκαλεῖται πιὰ βρέφος, ἀλλὰ Χριστὸς ὁ Σωτήρας.

Λυπᾶμαι ποὺ θὰ διακόψουμε ἐδῶ τὸ καλὸ αὐτὸ ποίημα, ἀλλὰ πρέπει νὰ δοῦμε τὶς ‘ἐμπνεύσεις’ τῶν Ἑλλήνων μεταφραστῶν:“Ἅγια νύχτα σὲ προσμένουν μὲ χαρὰ οἱ Χριστιανοί, / καὶ μὲ πίστη ἀνυμνοῦνε, τὸ Θεὸ δοξολογοῦνε, / μ’ ἕνα στόμα μιὰ φωνή, / ναί μὲ μιὰ φωνή.”

Τὰ περισσότερα προσκοπικὰ τραγούδια εἶναι ἀσυγκρίτως πιὸ γόνιμα.

Ὅλες οἱ ποιό­τητες τοῦ πρωτότυπου τραγουδιοῦ ἔχουν ἀγνοηθεῖ! Ἡ Σιωπὴ ἁπλῶς δὲν ἔχει θέση σὲ συνείδηση θρησκευτικῆς νομιμοφροσύνης, μιὰ δῆθεν ‘ἅγια νύχτα’ ἐμφανίζεται βια­στικὰ γιὰ νὰ χαθεῖ στὴν προσμονή, μελλοντικὸ γεγονός, ὄχι τοῦ παρόντος, καλοὶ χριστιανοὶ ποὺ περιμένουν χαρούμενοι τὰ δῆθεν Χριστούγεννα, καὶ ἀνυμνοῦνε, καὶ δὲν φθάνει αὐτό, ἀλλὰ (γιὰ νὰ βγεῖ τὸ μέτρο) δοξολογοῦνε, μ’ ἕνα στόμα, καὶ (γιὰ νὰ βγεῖ ἡ ρίμα) μιὰ φωνή, ὡς ἐὰν δὲν μᾶς ἐνδιέφερε παρὰ μόνο ἡ συμφωνία τους, κι ἐπειδὴ ὁ συντάκτης ὀφείλει νὰ ἐπαναλάβει τὴν τελευταία φράση, ἐπανάληψη τῆς ὁποίας αὐτούσια δὲν δικαιολογεῖται, τὴν παραλλάσσει, καὶ γιὰ νὰ βγεῖ πάλι τὸ μέτρο κολλάει στὴν ἀρχὴ ἕνα ‘ναί,’ ὅτι πράγματι, μήν ἀμφιβάλλετε, συμφωνοῦν… Αὐτὴ ἡ ἐπιπόλαιη προχειρότητα εἶναι ἡ ἑλληνικὴ ἀπόδοση τῆς Ἥσυχης Νύχτας.

Ἔχοντας δεῖ πόσο προσβάλλει τὴν παιδεία μας ἡ μέχρι σήμερα καθιερωμένη ἑλληνικὴ ‘μετάφραση’, αἰσθάνομαι ὑποχρεωμένος νὰ καταθέσω μιὰ νέα πρόταση, ὑπολογίζοντας φυσικὰ καὶ τὴ μελωδία, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ τραγουδηθεῖ. Δὲν ὑπάρχει φιλοδοξία ὁριστικότητας, δὲν εἶναι ἰδανικὴ μετάφραση, ἀλλὰ μόνο μιὰ πρόσκληση γιὰ καλύτερες προσεγγίσεις ποὺ ἐλπίζω ὅτι θὰ προκύψουν.